ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ဟူသည္ . . . .

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ဟူသည္ ......

(တိပိဋကပါဠိျမန္မာ အဘိဓါန္ အတြဲ၁၄ ပ-၀ဂ္ အဖြင့္)

ဝိဘဇၨ ဝါဒီ  ၊ May 11 at 1:34pm   မွကူးယူတင္ျပပူေဇာ္သည္ ။

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ (ပု) [ပဋိစၥ+သမုပၸါဒ (သံ+ဥ+ပဒ+ဏ) သာမဂၢိအဂၤါနံ အညမေညန ပဋိမုခံ ဣေတာ ဂေတာတိ ကတြာ ပဋိေစၥာတိ ၀ုစၥတိ။ သြာယံ သဟိေတေယ၀ အညမညံ အ၀ိနိေဗၻာဂ၀ုတၱိဓေမၼ ဥပၸါေဒတီတိ သမုပၸါေဒါတိပိ ၀ုေတၱာ။ ဧ၀မၸိ ပဋိေစၥာ စ ေသာ သမုပၸါေဒါ စာတိ ပဋိစၥသမုပၸါေဒါ။ ၀ိသုဒၶိ၊၂။၁၅၂။ ပဋိစၥ သမုပၸဇၨတိ ဖလံ ဧတသၼာတိ ပဋိစၥသမုပၸါေဒါ။ ပဒဒြေယနပိ ဓမၼာနံ ပစၥယေ႒ာ ဧ၀ ၀ိဘာ၀ိေတာ။ ပ၊ဋီ၊၂။၁၃၁။ သံ၊ဋီ၊၁။၂၃၀။ ပဋိစၥ သမုပၸဇၨတိ သခၤါရာဒိကံ ဧတသြာတိ ဟိ ပဋိစၥသမုပၸါေဒါ၊ ပေစၥကံ အ၀ိဇၨာဒိေကာ ပစၥယဓေမၼာ။ အႏုဋီ၊၃။၃။]

အေၾကာင္း၊ အေၾကာင္းတရား၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရား။

(1) ပဋိစၥသမုပၸါဒ္

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ဟူေသာ ပုဒ္၌ (၁) အက်ိဳးကို မုခ်အားျဖင့္ေဟာ၍ အေၾကာင္းကို ဖလူပစာရအားျဖင့္ ယူေသာနည္း၊ (၂) အေၾကာင္းကိုပင္ မုခ်အားျဖင့္ ေဟာေသာနည္းဟူ၍နည္းႏွစ္မ်ိဳးရွိသည္။ ထိုတြင္ (၁) အက်ိဳးကို မုခ်အားျဖင့္ ေဟာရာ၌ ပဋိစၥသဒၵါသည္ ‘ယံုၾကည္အပ္’ ဟူေသာ အနက္ကိ ု ေဟာ၍ သမုပၸါဒသဒၵါသည္ ‘တေပါင္းတည္းျဖစ္တ္ မေဖာက္မျပန္ျဖစ္တတ္’ ဟူေသာ အနက္ကို ေဟာသည္၊ ထို႔ေၾကာင့္ ‘ယံုၾကည္အပ္ ယံုၾကည္ထိုက္သည္ျဖစ္၍ တေပါင္းတည္းျဖစ္တတ္ မေဖာက္မျပန္ အမွန္အတိုင္းျဖစ္တတ္ေသာ တရား’ ဟု အဓိပၸာယ္ရသည္။ တနညး္- ပဋိစၥသဒၵါသည္ ‘စြဲမွီ၍’ ဟူေသာ အနက္ ကို ေဟာ၍ သမုပၸါဒသဒၵါသည္ ေရွးနည္းတူပင္ေဟာေသာေၾကာင့္ ‘အေၾကာင္းညီညြတ္ျခင္းကို စြဲ၍ အတူတကြ ျဖစ္တတ္, မေဖာက္မျပန္ အမွန္အတိုင္း ျဖစ္တတ္ေသာ တရား’ ဟု အဓိပၸာယ္ရသည္။

(၂) အေၾကာင္းကို မုခ်အားျဖင့္ ေဟာရာ၌ ပဋိစၥသဒၵါသည္ ‘စြဲ၍ျဖစ္တတ္’ ဟူေသာ အနက္ကို ေဟာ၍ သမုပၸါဒသဒၵါသည္ ‘ျဖစ္ေစတတ္ဟူေသာ’ အနက္ကိုေဟာသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ‘အေၾကာင္းတရားအခ်င္းခ်င္း ေရွးရႈျဖစ္၍ အက်ိဳးတရားတို႔ကို ျဖစ္ေစတတ္ေသာ တရား’ ဟု အဓိပၸာယ္ရသည္။ တနည္း- ပဋိစၥသဒၵါသည္ ‘အညီအညြတ္ မေရွးမေႏွာင္း ျဖစ္ေစတတ္’ ဟူေသာအနက္ကိုေဟာသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ‘အေၾကာင္းတရားတို႔ တပါးသည္ တပါးကို စြဲ၍ အညီအညြတ္, မေရွးမေႏွာင္း ျဖစ္ေစတတ္ေသာ တရား’ ဟု အဓိပၸာယ္ရသည္။ (၀ိသုဒၶိ၊၂။၁၅၁-၂)

ေကစိဆရာတို႔ကမု ‘ပဋိစၥသမုပၸါဒ္’ ဟူသည္ ‘ထိုထိုအေၾကာင္းကို စြဲမွီ၍ မေဖာက္မျပန္ အမွန္အတိုင္းျဖစ္ျခင္း သေဘာမွ်သာ ျဖစ္သည္’ {ပဋိစၥ (စြဲမွီ၍၊ တစ္ခုခုအေပၚမွီခို၍၊ အေၾကာင္းခံ၍) သံ (ေကာင္းစြာ) ဥပၸါဒ (ျဖစ္ေပၚျခင္း)} ဟု ဖြင့္ဆိုၾကသည္၊ ယင္းတို႔၏ ဖြင့္ဆိုခ်က္သည္ ထိုသို႔ေသာ အနက္အဓိပၸာယ္ကုိ ျပီးေစတတ္သည့္ သာဓကပါဠိ မရွိေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း, ပေဒသ၀ိဟာရသုတ္ (သံ၊၃။၁၁), ကစၥာနေဂါတၱသုတ္ (သံ၊၁။၂၅၇) တို႔ႏွင့္ ဆန္႔က်င္ေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း, နက္နဲျခင္းေလးရပ္ (ဂမၻီရစတုကၠ) ႏွင့္ နည္းျမတ္ေလးသြယ္ (နယစတုကၠ)၏ မျဖစ္သင့္ျခင္းေၾကာင့္ လည္းေကာင္း, ပဋိစၥႏွင့္ သမုပၸါဒ သဒၵါတို႔ သမာနကတၱဳက မျဖစ္ဘဲ သဒၵါနည္းပ်က္ျခင္းေၾကာင့္ လည္းေကာင္း မသင့္ျမတ္ေပ (၀ိသုဒၶိ၊၂။၁၅၀)

…… (သို႔ရာတြင္ ေကစိဆရာတို႔ အယူအဆသည္ လံုးလံုးၾကီးမွားသည္မဟုတ္ေပ။ သဒၵါအားျဖင့္ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာနည္းတစ္နညး္ အရ မွန္ေနေပသည္။ သို႔ရာတြင္ ‘သေဘာမွ်သာျဖစ္သည္’ ဆိုသည့္ အခ်က္ကို ေကစိဆရာတို႔ လက္ကိုင္ထားေသာေၾကာင့္ မွားရျခင္းျဖစ္သည္။ အင္မတန္နက္နဲေသာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကုိ သာမန္လူတို႔အား စတင္ရွင္းျပရာ၌မူ လြယ္ကူေသာ ထိုအဖြင့္ျဖင့္သာ ရွင္းျပေလ့ရွိသည္။ ပါေမာကၡခ်ဳပ္ Dr. နႏၵမာလာဘိ၀ံသ သည္ပင္ ပဋိစၥ = Dependent အမွီျပဳေနေသာ , သမုပၸါဒ= Origination (အက်ိဳးတရားကို ေထာက္ပ႔ံမည့္) အေၾကာင္းတရား ဟု ဖြင့္ဆိုရွင္းျပသြားေလသည္။) ……

(2) ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ လကၡဏာ

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္သည္ အေၾကာင္းတရားသာ ျဖစ္ရကား ထိုထိုအက်ိဳး ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား ေက်းဇူးျပဳျခင္း (ျဖစ္ေစျခင္း) ဟူေသာ မွတ္ေၾကာင္း ‘လကၡဏာ’ ရွိသည္။ မျပတ္မစဲျဖစ္မႈ ပ၀တၱိဒုကၡသို႔ အစဉ္လိုက္ျခင္း ဟူေသာ ‘ကိစၥရသ’ ရွိသည္။ စက္ဆုပ္ဖြယ္ေကာင္းသည့္ သံသရာခရီးအျဖစ္ျဖင့္ ဉာဏ္အားေရွးရႈထင္လာမႈ ‘ပစၥဳပ႒ာန္’ ရွိသည္။ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္သည္လည္း အေၾကာင္းမကင္းေသာ ‘သပစၥယ’ တရားျဖစ္၍ ဆိုင္ရာ ၀ိေသသအေၾကာင္း ဟူေသာ ‘ပဒ႒ာန္’ ရွိသည္။ (၀ိသုဒၶိ၊၂။၁၄၉။ ပဋိသံ၊႒၊၁။၂၂၆)

(3) ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရားကိုယ္

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၌ အ၀ိဇၨာ, သခၤါရ, ၀ိညာဉ္, နာမ္ရုပ္, သဠာယတန, ဖႆ, ေ၀ဒနာ, တဏွာ, ဥပါဒါန္, ဘ၀, ဇာတိ, ဇရာ မရဏ ဟူ၍ ပဓါန အဂၤါ ၁၂-ပါးရွိသည္။ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ပါဠိေတာ္လာ ရွိသမွ် အဂၤါကို အကုန္အစင္ေရတြက္လွ်င္မူ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၌ အ၀ိဇၨာ, သခၤါရ, ၀ိညာဥ္, နာမ္ရုပ္, သဠာယတန, ဖႆ, ေ၀ဒနာ, တဏွာ, ဥပါဒါန္, ဘ၀, ဇာတိ, ဇရာ, မရဏ, ေသာက, ပရိေဒ၀, ဒုကၡ, ေဒါမနႆ, ဥပါယာသ ဟူ၍ ၁၈-ပါးရွိေလသည္။ ထိုတြင္ ေသာက စေသာ ၅-ပါးသည္ ဇာတိ၏ ဧကန္အက်ိဳးမဟုတ္ဘဲ အေနကန္ အက်ိဳးဆက္မွ်သာ ျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ယင္းတို႔ကို ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါအျဖစ္မေရတြက္ေတာ့ဘဲ ဇရာႏွင့္ မရဏကိုလည္းတေပါင္းတည္းျပဳ၍ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါ ၁၂-ပါးဟု ဆိုသည္ (အဘိ၊႒၊၂။၁၃၀။ ၀ိသုဒၶိ၊၂။၁၆၀-၁။ သဂၤဟ။၁၃၂)။

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါ ၁၂-ပါးတုိ႔၏ တရားကိုယ္ အရေကာက္ရာ၌ သုတၱႏၱဘာဇနီယနည္း, အဘိဓမၼာဘာဇနီယနည္း ဟူ၍ နည္း ၂-မ်ိဳးရွိသည္။ ထိုတြင္ သုတၱႏၱဘာဇနီယနည္းသည္ အေၾကာင္းအက်ိဳး ျဖစ္သင့္ရံုမွ်ေကာက္ေသာ နည္းျဖစ္၍ အဘိဓမၼာဘာဇနီယနည္းသည္ တရားကိုယ္ရသင့္သမွ် ေကာက္ေသာနည္းျဖစ္သည္။

အ၀ိဇၨာအရ သုတၱႏၱဘာဇနီယနည္း အားျဖင့္ သစၥာ ၄-ပါး၌ မသိျခင္း ေမာဟကိုေကာက္၍ အဘိဓမၼာဘာဇနီယ နည္းအားျဖင့္ သစၥာေလးပါး, ပုဗၺႏၱ (အတိခႏၶာ, အာယတန, ဓါတ္), အပရႏၱ (အနာဂါတ္ ခႏၶာ, အာယတန, ဓါတ္), ပုဗၺႏၱာပရႏၱ (ႏွစ္ပါးစံု), ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၊ ဤရွစ္ပါး၌ မသိျခင္းေမာဟကို ေကာက္သည္။ (အဘိ၊ဓ။၂၁၆။ အဘိ၊၀ိ။၁၄၂။ အဘိ၊႒၊၂။၁၃၁။ ၀ိသုဒၶိ၊၂။၁၆၁)။ သခၤါရအရ သုတၱန္နည္းအားျဖင့္ ေလာကီကုသိုလ္, အကုသိုလ္ ေစတနာ ၂၉-ပါးကို ေကာက္၍ အဘိဓမၼာနည္းအားျဖင့္ ေလာကုတၱရာကုသိုလ္ေစတနာ ၄-ပါးကုိ ထည့္၍ ၃၃-ပါး (ပရမတၳဒီပနီ။၃၇၇)။ တနည္း စိတ္၈၉ပါး၌ရွိေသာ ေစတနာ ၈၉ပါး ေကာက္ရသည္ (၀ိေပဋက၀ိနိစၦယ၊၂။၃၅)

.........(၀ိညာဥ္ကေတာ့ ေလာကီစိတ္အကုန္၊ တနညး္ဆိုျပီး ေလာကုတၱရာစိတ္ေတြပါထည္႔ေပါင္းျပီး စိတ္အကုန္လံုးကို ယူရပါဦးမည္။ သံသရာလည္တာကို ျပတာျဖစ္၍ ေလာကုတၱရာစိတ္ေတြ ခ်န္ျပီးေကာက္ေလ့ ေဟာေလ့လည္းရွိ၏။ မဂ္ဖိုလ္စိတ္မ်ားသည္ ေလာကုတၱရာ ေလာကမွ လြန္ေျမာက္ျပီးဟု ဆိုထားျပီးျဖစ္သျဖင့္ ဒုကၡ၏အစု အပံုျဖစ္ေသာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္လည္စဥ္ (ဒုကၡႏၶႆ သမုဒေယာ) အတြင္း မသြင္းဟုေသာ အယူအဆလည္းရွိေပသည္။ သို႔ရာတြင္ ပဋိစၥသမုပၸါဒျပတ္စဥ္ (ဒုကၡႏၶႆ နိေရာေဓါ) တြင္လည္း ‘ နာမရူပံ ဖႆ ဆ႒ာယတန ၀ိညာဥ္ ေ၀ဒနာ ဇရာမရဏ’ တို႔၏ ျပတ္စဲျခင္းကိုပါ ျမတ္စြာဘုရားေဟာေတာ္မူသည္ ကို သတိျပဳရေပမည္။ သခၤါရ အတြင္း အရဟတၱမဂ္ကို ပါ ထည့္ေကာက္ထားသည္မွာ ‘ အတိတ္က အ၀ိဇၨာမပယ္သတ္ခဲ႔သျဖင့္ ယခုမွ ပယ္သတ္ရသည္’ ဆိုသည့္ အေနအထားကိုပါ မွတ္ယူရမည္။ သစၥာေလးပါး ေဒသနာအရရႈေသာ္ ၀ိပႆနာရႈစိတ္မ်ားသည္ပင္ ဒုကၡသစၥာ (ဥပါဒါနကၡႏၶာ) အတြင္း အက်ံဳး၀င္ေနၾကသည္။ မဂ္ဖိုလ္တို႔မွသာ မဂၢသစၥာအတြင္း ပါ၀င္ၾကေလသည္။ သို႔ရာတြင္ ‘ဘ၀ဟူသည္ လက္ဖ်စ္တစ္တြတ္စာကာလမွ်ကို ပင္ ငါဘုရားမခ်ီးမႊမ္း’ အစရွိသာ သုတၱန္ေဒသနာ, ပုဂၢိဳလ္သတၱ၀ါ အၾကိဳက္ မငဲ႔ကြက္ေသာ သစၥာေလးပါးကို အက်ယ္ခ်ဲ႕သည္႔ ပရမတၳ အဘိဓမၼာေဒသနာတို႔ အရမူ ‘မဂ္ဖိုလ္တို႔ကို ပင္ ဒုကၡစရင္းထဲ’ ထည္႔ ရေပေတာ့မည္။ သို႔ရာတြင္ ဒုကၡသစၥာဟူ၍လည္းမဆိုရ။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ဒုကၡသစၥာဟူသည္ ၀ိပႆနာ၏ အာရံုေဂါစရ ျဖစ္သည္ကတစ္ေၾကာင္း, ေ၀ါဟာရမ်ား ရႈတ္ေထြးကုန္မည္က တစ္ေၾကာင္း, ‘မဂ္ဖိုလ္လည္း ၀ိပရိနာမဒုကၡပါကြာ’ ဟု ဆိုျခင္းျဖင့္ မ်ားစြာေသာေ၀ေနယ်တို႔ အခ်ည္းအႏွီး လံု႔လေလ်ာ႔မည္သာျဖစ္၍ တစ္ေၾကာင္းေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ ဤေနရာ၌ မဂ္ဖိုလ္တို႔သည္ ကိုယ္တိုင္က ျဖစ္ျခင္းပ်က္ျခင္း ရွိပါလ်က္ ျဖစ္ျခင္းပ်က္ျခင္းမရွိေသာ ျငိမ္သက္ခ်မ္းသာေသာ အေၾကာင္းတရားကင္းမဲ႔ေသာ နိဗၺာန္ဓမၼာရံုကို အာရံုျပဳေနေသာေၾကာင့္ ဘာ၀နာမယပညာတြင္ သုခ ဟုသာ ခံစားသိျမင္ရမည္ ျဖစ္သည္။)....

နာမရူပံ ၌ နာမ္အရ သုတၱန္နည္းအားျဖင့္ ေလာကီ၀ိပါက္စိတ္ ၃၂-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာ, သညာ, သခၤါရ ခႏၶာ ၃-ပါး၊ အဘိဓမၼာနည္းအားျဖင့္ ကိရိယာစိတ္ၾကဥ္ေသာ စိတ္ ၆၉-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ခႏၶာ ၃-ပါး၊ တနည္း စိတ္ ၈၉-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ခႏၶာ ၃-ပါး၊ ရုပ္အရ ကမၼဇရုပ္-၂၀၊ စိတၱဇရုပ္-၁၇၊ တနည္း- စတုဇရုပ္ ၂၈-ပါးကို ေကာက္ရသည္။ သဠာယတနအရ စကၡဳ, ေသာတ, ဃန, ဇီ၀ွါ, ကာယ ရုပ္အာယတန ၅-ပါးႏွင့္ ကိရိယာစိတ္ၾကဥ္ေေသာ စိတ္ ၆၉-ပါး၊ တနည္း- စိတ္ ၈၉-ပါးဟူေသာ မနာယတန၊ ဖႆအရ သုတၱန္နည္းအားျဖင့္ ေလာကီ၀ိပါက္ ၃၂-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ဖႆ၊ အဘိဓမၼာနည္းအားျဖင့္ ကိရိယာစိတ္ ၾကဥ္ေသာ စိတ္ ၆၉-ပါး၊ တနည္း စိတ္ ၈၉-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ဖႆ ေစတသိက္ကို ေကာက္ရသည္။ ေ၀ဒနာလည္း ထိုနည္းတူပင္။ တဏွာ အရ ေလာဘမူလစိတ္ ၈-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ေလာဘေစတသိက္။ ဥပါဒါန္အရ ေလာဘႏွင့္ ဒိ႒ိေစတသိက္။ ဥပါဒါနပစၥယာ ဘေ၀ါ- ၌ ဘ၀သည္ ကမၼဘ၀, ဥပပတၱိဘ၀ဟု ၂-ပါးရွိသည္။ ထိုတြင္ ကမၼဘ၀အရ ေလာကီကုသိုလ္ အကုသိုလ္ေစတနာ ၂၉-ပါး၊ ဥပပတၱိဘ၀အရ ေလာကီ ၀ိပါက္စိတ္ ၃၂-ပါး၊ ထို၌ယွဥ္ေသာ ေစတသိက္ ၃၅-ပါးႏွင့္ ကမၼရုပ္ ၂၀-ကို ေကာက္ရသည္။ ဘ၀ပစၥယာ ဇာတိ-၌ ဘ၀အရ အ႒ကထာ (အဘိ၊႒၊၂။၁၇၈။ ၀ိသုဒၶိ၊၂။၂၁၀) အလို ကမၼဘ၀ကို သာေကာက္၍ မူလဋီကာ (၂။၁၂၄) အလို ဥပပတၱိဘ၀ကို လည္း ေကာက္ရသည္။ ဇာတိ, ဇရာ, မရဏ တို႔အတြက္ တရားကိုယ္ သီးျခား မရွိေပ၊ ေဖာ္ျပျပီး ၀ိညာဏ္, နာမ္ရုပ္, သဠာယတန, ဖႆ, ေ၀ဒနာ တို႔၏ ျဖစ္ျခင္း အခိုက္အတန္႔ ‘ဥပါဒ္’, ရင့္ေရာ္ျခင္းအခိုက္အတန္႔ ‘ဌီ’, ပ်က္စီးျခင္းအခိုက္အတန္႔ ‘ဘင္’ တို႔သည္ သာ အစဥ္အတိုင္း ဇာတိ, ဇရာ, မရဏတို႔ျဖစ္သည္။ .........(နိဒါန၀ဂၢသံယုတ္ ၀ိဘဂၤသုတ္ႏွင့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ၀ိဘဂၤသုတၱႏၱဘာဇနီယ အရ ပဋိသေႏၶေနျခင္း အိုမင္းျခင္း ေသဆံုးျခင္းေတြကို ဖြင့္ပါသည္။).....

(4) ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အျခင္းအရာ

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကို ေလ့လာရာ၌ အဓြန္႔သံုးျဖာ, ျခင္းရာႏွစ္ဆယ္, သံုးသြယ္အစပ္, ေလးရပ္အလႊာ, သံုးျဖာ ၀႗, မူလႏွစ္ပါးတုိ႔ကို ပိုင္းျခားထင္ထင္ သိျမင္လာေအာင္ ဆင္ျခင္သံုးသပ္ရသည္။ ထိုတြင္ အ၀ိဇၨာႏွင့္ သခၤါရသည္ အတိတ္အဓြန္႔ (အတိတ္ကာလ) တရားျဖစ္သည္၊ ၀ိညာဥ္, နာမ္ရုပ္, သဠာယတန, ဖႆ, ေ၀ဒနာ, တဏွာ, ဥပါဒါန္, ဘ၀ ဤ ၈-ပါးသည္ ပစၥဳပၸန္အဓြန္႔ (ပစၥဳပၸန္ကာလ) တရားျဖစ္သည္။ ဇာတိ ဇရာ မရဏသည္ အနာဂတ္အဓြန္႔ (အနာဂတ္ကာလ) တရားျဖစ္သည္။ အတိတ္အဓြန္႔၌ အ၀ိဇၨာႏွင့္ သခၤါရကို တိုက္ရိုက္ယူသျဖင့္ ယင္းတို႔ႏွင့္ ကိေလသ၀ဋ္ အျဖစ္ျဖင့္ တူသည့္ တဏွာ ဥပါဒါန္၊ ကမၼ၀ဋ္အျဖစ္ျဖင့္ တူသည့္ ကမၼဘ၀ကိုလည္း မကင္းစေကာင္းေသာ (အ၀ိနာဘာ၀) နည္းျဖင့္ ယူျပီးျဖစ္သည္။ ထိုေၾကာင့္ အ၀ိဇၨာ သခၤါရ တဏွာ ဥပါဒါန္ ကမၼဘ၀တို႔သည္ အတိတ္အေၾကာင္း ၅-ပါးျဖစ္သည္။ ပစၥဳပၸန္အဓြန္႔ ၈-ပါးတြင္ ၀ိညာဥ္, နာမ္ရုပ္, သဠာယတန, ဖႆ, ေ၀ဒနာ ၅-ပါးတို႔သည္ ၀ိပါက၀ဋ္ျဖစ္၍ ပစၥပၸန္အက်ိဳး ၅-ပါးတည္း။ ပစၥဳပၸန္အဓြန္႔၌ တဏွာ ဥပါဒါန္ ကမၼဘ၀ကို တိုက္ရိုက္ယူသျဖင့္ ယင္းတို႔ႏွင့္ ကိေလသ၀ဋ္အျဖစ္ျဖင့္ တူေသာ အ၀ိဇၨာ၊ ကမၼ၀ဋ္အျဖစ္ျဖင့္ တူေသာ သခၤါရကိုလည္း ယူျပီးျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ တဏွာ, ဥပါဒါန္, ကမၼဘ၀, အ၀ိဇၨာ, သခၤါရ တို႔သည္ ပစၥပၸန္အေၾကာင္း ၅-ပါးျဖစ္သည္။ အနာဂတ္အဓြန္႔၌ ဂုဏ္သတၱိျဖစ္ေသာ ဇာတိ,ဇရာ,မရဏကို တိုက္ရိုက္ယူသျဖင့္ ဂုေဏးသတၱိမႏၱ ျဖစ္ေသာ ၀ိညာဥ္, နာမ္ရုပ္, သဠာယတန, ဖႆ, ေ၀ဒနာဟူေသာ အက်ိဳးတရား ၀ိပါက၀ဋ္ ၅-ပါးကိုလည္း ယူျပီးျဖစ္သည္။ ထုိတရား ၅-ပါးကိုပင္ အနာဂတ္အက်ိဳး ၅-ပါး ဟု ဆိုသည္။ ဤသို႔လွ်င္ အတိတ္အေၾကာင္း ၅-ပါး၊ ပစၥဳပၸန္အက်ိဳး ၅-ပါး၊ ပစၥပၸန္အေၾကာင္း ၅-ပါး၊ အနာဂတ္အက်ိဳး ၅-ပါးဟူ၍ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ျခင္းရာ ႏွစ္ဆယ္ ျဖစ္သည္။ (ပဋိသံ။၅၀-၅၁။ ပဋိသံ၊႒၊၁။၂၂၅။ အဘိ၊႒၊၂။၁၈၂-၃။ ၀ိသုဒၶိ၊၂။၂၁၄-၅)။

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါ ၁၂-ပါးတြင္ သခၤါရႏွင့္ ၀ိညာဥ္တို႔၏ အၾကားသည္ အတိတ္အေၾကာင္းႏွင့္ ပစၥဳပၸန္အက်ိဳးတို႔၏ အဆက္အစပ္ျဖစ္၍ ‘ေဟတုဖလသႏၶိ’ မည္၏။ ေ၀ဒနာႏွင့္ တဏွာတို႔၏ အၾကားသည္ ပစၥပၸန္အက်ိဳးႏွင့္ ပစၥဳပၸန္အေၾကာင္းတို႔၏ အဆက္အစပ္ျဖစ္၍ ‘ဖလေဟတုသႏၶိ’ မည္၏။ ဘ၀ႏွင့္ ဇာတိ တို႔၏ အၾကားသည္ ပစၥဳပၸန္အေၾကာင္းႏွင့္ အနာဂတ္အက်ိဳးတို႔၏ အဆက္အစပ္ျဖစ္၍ ‘ေဟတုဖလသႏၶိ’ မည္၏။ ဤသို႔ အဆက္အစပ္ (သႏၶိ) ၃-ပါးျဖစ္သည္ (ပဋိသံ၊႒၊၁။၂၂၅)။

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါ ၁၂-ပါးတြင္ အ၀ိဇၨာ, သခၤါရ ၂-ပါးသည္၊ တနညး္ - အတိတ္အေၾကာင္း ၅-ပါးသည္ တစ္လႊာ၊ ၀ိညာဥ္, နာမ္ရုပ္, သဠာယတန, ဖႆ, ေ၀ဒနာ ပစၥဳပၸန္အက်ိဳး ၅-ပါးသည္ တစ္လႊာ၊ တဏွာ, ဥပါဒါန္, ကမၼဘ၀ ၃-ပါးသည္၊ တနည္း ပစၥဳပၸန္အေၾကာင္း ၅-ပါးသည္ တစ္လႊာ၊ ဇာတိ, ဇရာ မရဏ ၂-ပါးသည္၊ တနည္း -အနာဂတ္အက်ိဳး ၅-ပါးသည္ တစ္လႊာ၊ ဤသို႔ အလႊြာ ၄-ပါးျဖစ္သည္။ အ၀ိဇၨာ, တဏွာ, ဥပါဒါန္ ၃-ပါးသည္ ‘ကိေလသ၀ဋ္’၊ ၀ိညာဥ္ နာမ္ရုပ္ သဠာယတန ဖႆ ေ၀ဒနာ ဥပပတၱိဘ၀ ဇာတိ ဇရာ မရဏ ၈-ပါးသည္ ‘၀ိပါက၀ဋ္’၊ သခၤါရ ကမၼဘ၀ ၂-ပါးသည္ ‘ကမၼ၀ဋ္’ မည္၏။ ဤသို႔ ၀ဋ္ ၃-ပါးျဖစ္သည္။ အ၀ိဇၨာသည္ အတိတ္အေၾကာင္း, ပစၥဳပၸန္အက်ိဳးဟူေသာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ပုဗၺႏၱစက္ (ေရွ႕အစံု) ၏ အေၾကာင္းရင္း အေၾကာင္းစ မူလျဖစ္သည္။ တဏွာသည္ ပစၥဳပၸန္အေၾကာင္း, အနာဂတ္အက်ိဳးဟူေသာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ အပရႏၱစက္ (ေနာက္အစု) ၏ အေၾကာင္းအရင္ အေၾကာင္းစ မူလျဖစ္သည္။ ဤသို႔ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၌ အဓြန္႔သံုးျဖာ, ျခင္းရာႏွစ္ဆယ္, သံုးသြယ္အစပ္, ေလးရပ္အလႊာ, သံုးျဖာ၀႗, မူလႏွစ္ပါးတို႔ကို ပိုင္းျခားသိျမင္ေအာင္ ဆင္ျခင္သံုးသပ္ရသည္။

(5) ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ေဒသနာ

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၏ အနက္အဓိပၸါယ္အဆံုးအျဖတ္ကို သိမွတ္လိုသူသည္ ေဟာၾကားပံု ေဟာၾကားနညး္ ‘ေဒသနာ’ အထူးကို ေလ့လာမွတ္သားသင့္သည္။ ဘုရားရွင္သည္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကို ေဟာေတာ္မူရာ၌ တစ္မ်ိဳးတစ္စားတည္း ေဟာၾကားေတာ္မမူဘဲ ၄-မ်ိဳး ၄-စား ခြဲျခားေဟာေတာ္မူသည္။ (၁) မဇၥ်ိမနိကာယ္ မူလပဏၰာသပါဠိ မဟာတဏွာ သခၤယသုတ္ (မ၊၁။၃၂၈), သံယုတၱနိကာယ္ နိဒါန၀ဂၢသံယုတ္ ၀ိဘဂၤသုတ္ (သံ၊၁။၂၄၆) စသည္ တို႔၌ ‘ဣတိ ေခါ ဘိကၡေ၀ အ၀ိဇၨာပစၥယာ သခၤါရာ ..... ဇာတိပစၥယာ ဇရာမရဏံ’ စသည္ ျဖင့္ အစဥ္အတိုင္း ေၾကာင္းက်ိဳးေဖာ္ျပသည့္ အႏုေလာမ ေဒသနာကို အစမွ အဆံုးတိုင္ ေဟာျပေတာ္မူသည္။ (၂) မဟာတဏွာသခၤယသုတ္ (မ၊၁။၃၃၃) ႏွင့္ ခႏၶ၀ဂၢသံယုတ္ သမာဓိသုတ္ (သံ၊၂။၁၃) စသည္တို႔၌ ‘တႆ တံ ေ၀ဒနံ အဘိနႏၵေတာ ...... ယာ ေ၀ဒနာသု နႏၵီ၊ တဒုပါဒနံ။ တႆုပါဒါနပစၥယာ ဘေ၀ါ၊ ဘ၀ပၥယာ ဇာတိ၊ ဇာတိပစၥယာ ဇရာမရဏံ’ စသည္ျဖင့္ အႏုေလာမ ေဒသနာကုိ ပင္ အလယ္မွ စ၍ အဆံုးတိုင္ေဟာျပေတာ္မူသည္။ (၃) မဟာတဏွာသခၤယသုတ္ (မ၊၁။၃၂၈-၉) ၌ပင္ ‘ဇာတိပစၥယာ ဇရာမရဏႏၱိ ဣတိ ေခါ ပေနတံ၀ုတၱံ၊ ဇာတိပစၥယာ ႏု ေခါ ဘိကၡေ၀ ဇရာမရဏံ ေနာ ေ၀ါ၊ ကထံ ေ၀ါ ဧတၱ ေဟာတီတိ။ ဇာတိ ပစၥယာ ဘေႏၱ ဇရာမရဏံ၊ ဧ၀ံ ေနာ ဧတၳ ေဟာတိ ဇာတိပစၥယာ ဇရာမရဏႏၱိ။ ........... အ၀ိဇၨာပစၥယာ သခၤါရာတိ ဣတိ ေခါ ပေနတံ ၀ုတၱံ၊ အ၀ိဇၨာပစၥယာ ႏုေခါ ဘိကၡေ၀ သခၤါရာ ေနာ ၀ါ၊ ကထံ ေ၀ါ ဧတၳ ေဟာတီတိ။ အ၀ိဇၨာပစၥယာ သခၤါရာတိ’ စသညျဖင့္ ေနာက္ျပန္ (ပဋိလံု) အားျဖင့္ ေၾကာင္းက်ိဳးေဖာ္ျပသည့္ ပဋိေလာမ ေဒသနာိကု အဆံုမွစ၍ အရင္းအစ မူလတိုင္ေအာင္ ေဟာျပေတာ္မူသည္။ (၄) နိဒါန၀ဂၢသံယုတ္ အာဟာရသုတ္ (သံ၊၁။၂၅၃) စသည္၌ ‘ဣေမ စတၱာေရာ အာဟာရာ ကႎ နိဒါနာ ကႎ သမုဒယာ ကႎ ဇာတိကာ ကႎ ပဘ၀ါ။ ဣေမ စတၱာေရာ အာဟာရာ တဏွာနိဒါနာ .... တဏွာပဘ၀ါ။ တဏွာစာယံ ဘိကၡေ၀ .... ေ၀ဒနာပဘ၀ါ။ .... သခၤါရာ အ၀ိဇၨာနိဒါနာ .... အ၀ိဇၨာပဘ၀ါ’ ဟူ၍ ပဋိေလာမေဒသနာကိုပင္ ေ၀ဒနာ တဏွာဟူေသာ အလယ္မွစ၍ အရင္းအစ မူလတိုင္ေအာင္ ေဟာျပေတာ္မူသည္။ ဤသို႔ ေဒသနာေတာ္ ၄-မ်ိဳးခြဲျခားေဟာေတာ္မူျခင္းသည္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၏ ၀န္းက်င္ဥႆံု အလံုးစံုေကာင္းျမတ္ေသာေၾကာင့္ လညး္ေကာင္း၊ ဘုရားရွင္၏ ေဒသနာ၀ိလာသဉာဏ္အထူးကို ရရွိေတာ္မူေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း ျဖစ္သည္။

ဘုရားရွင္သည္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ၀ဋ္တရား၏ အေၾကာင္းအထူး၌ ေတြေ၀ေသာ ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါတို႔ကို သက္ဆိုင္ရာ အ၀ိဇၨာစေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ သခၤါရစေသာ အက်ိဳးျဖစ္ပံုကို ျပျခင္းငွာလည္းေကာင္း, ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရား၏ ျဖစ္စဥ္ကို အျပည့္အစံုျပျခင္းငွာလည္းေကာင္း, ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ အႏုေလာမ ေဒသနာကို အရင္းမူလ အ၀ိဇၨာမွ စ၍ ဇရာမရဏ အဆံုးတိုင္ေအာင္ ေဟာျပေတာ္မူသည္။ ျမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ ပစၥဳပၸန္အဓြန္႔၌ အနာဂတ္ ဘ၀ျဖစ္ျခင္း၏ အေၾကာင္းျဖစ္သည့္ တဏွာ ဥပါဒါန္ ကမၼဘ၀ အ၀ိဇၨာ သခၤါရတို႔ ျဖစ္သည္မွ စ၍ အနာဂတ္ဘ၀ အက်ိဳးတရားတို႔ ျဖစ္ပြားသည့္တိုင္ေအာင္ ပစၥဳပၸန္ႏွင့္ အနာဂတ္အဓြန္႔ကိ ု(ေဟတုဖလ ဆက္စပ္ျခင္းအားျဖင့္) ထင္ရွားျပေတာ္မူသည္။ ျမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ ဘ၀တစ္ခု၌ျဖစ္ အုိနာေသ အေထြေထြ ဒုကၡ ေတြ႔ၾကံဳေနရေသာ သတၱ၀ါ အေပါင္းတို႔ကို ျမင္ေတာ္မူ၍ သနားအာရံု တလံုလဲလဲ ရႈေတာ္မူေသာအားျဖင့္ ထိုထို ဇရာမရဏစေသာ ၀ဋ္ဒုကၡ၏ ဇာတိစေသာ အေၾကာင္းကို ေကာင္းစြာျပျခင္းငွာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ပဋိေလာမေဒသနာကို ဇရာမရဏဟူေသာ အဆံုးမွစ၍ အ၀ိဇၨာ အရင္းမူလတိုင္ေအာင္ ေဟာျပေတာ္မူသည္။ ထို႔အတူ ျမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ အာဟာရတို႔၏အေၾကာင္းကို ပိုင္းျခားျခင္းသို႔ အစဥ္ေလွ်ာက္သျဖင့္ အ၀ိဇၨာ သခၤါရ ဟူေသာ အတိတ္ အဓြန္႔တိုင္ေအာင္ ေက်ာ္လြန္ေဆာင္ျပီးလွ်င္ တဖန္ အတိတ္အဓြန္႔မွ စ၍ အေၾကာင္းအက်ိဳးအစဥ္ကို ျပျခင္းငွာ ေ၀ဒနာ တဏွာဟူေသာ အလယ္ မွ စ၍ အရင္းမူလ အ၀ိဇၨာတိုင္ေအာင္ ေဟာျပေတာ္မူသည္ (အဘိ၊႒၊၂။၁၂၄-၅။ ၀ိသုဒၶိ၊၂။၁၅၄-၅-၆)။

(6) ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နည္းႏွစ္ပါး

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ေဒသနာ၌ သုတၱႏၱဘာဇနီယ (သုတၱန္စနစ္အတိုင္းေ၀ဘန္) နည္း, အဘိဓမၼာဘာဇနီယ (အဘိဓမၼာနည္းအရေ၀ဘန္) နည္းဟ၍ နညး္ ၂-မ်ိဳးရွိသည္။ ထိုတြင္ သုတၱႏၱဘာဇနီယနည္း၌ ‘အ၀ိဇၨာေၾကာင့္ ပုညာဘိသခၤါရ, အာေနဥၨာဘိသခၤါရ ျဖစ္၏’ စသည္ျဖင့္လည္းေကာင္း, ‘အတိတ္အေၾကာင္းေၾကာင့္ ပစၥဳပၸန္အက်ိဳးျဖစ္၍ ပစၥဳပၸန္အေၾကာင္းေၾကာင့္ အနာဂတ္အက်ိဳးျဖစ္၏’ စသည္ျဖင့္ လည္းေကာင္း အေၾကာင္းႏွင့္ အက်ိဳးိကု စိတၱကၡဏ အသီးသီး ေဟာျပေတာ္မူသည္။ အဘိဓမၼာဘာဇနီယနည္း၌မူ အေၾကာင္းႏွင့္ အက်ိဳးကို တျပိဳင္နက္ စိတၱကၡဏတစ္ခ်က္တည္း ယွဥ္ျပိဳင္ျဖစ္ေပၚေနၾကေၾကာင္း ေဟာျပေတာ္မူသည္။ သုတၱႏၱဘာဇနီယ၌ သခၤါရအရ ပုညာဘိသခၤါရ, အပုညာဘိသခၤါရ, အာေနဥၨာဘိသခၤါရ ဟူေသာ ေလာကီကုသိုလ္, အကုသိုလ္ေစတနာ ၃၃-ပါးကိုသာ ေဟာေတာ္မူ၍ အဘိဓမၼာဘာဇနီယ၌ ေလာကီကုသိုလ္, အကုသိုလ္, အဗ်ာကတေစတနာ အားလံုးကို ေဟာျပေတာ္မူသည္။ ဤသို႔စသည္ျဖင့္ နည္း ၂-ပါး ထူးျခားကြဲလြဲသည္။ ထိုနည္း ၂-ပါးတြင္ သုတၱႏၱဘာဇနီယနည္းကိုသာ အမ်ားအားျဖင့္ နာခံေလ့က်က္ေဆာင္ရြက္ၾက၍ အဘိဓမၼာဘာဇနီယနည္းကိုမူ နာခံေလ့က်က္ ေဆာင္ရြက္ သိမွတ္သူနည္းပါးလွေပသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ပင္ ပိဋကသံုးပံု၏ အဖုအထစ္ ခက္ဆစ္ခက္ရာကို ေမးျမန္း ေျဖဆိုရာျဖစ္ေသာ သတပဒိကပုစၦာ၀ိသဇၨနာက်မ္း ပုစၦာနံပါတ္ (၄၁) ၌ မန္လည္ဆရာေတာ္က - ‘၀ီထိစဥ္ တ၀ါရငယ္ႏွင့္၊ စိတၱဳပၸါဒ တစ္ခ်က္စီ၊ စက္ခ်ီေတာ္မူစမ္း။ ပဋိစၥာ၊ သည္နည္းငယ္ ေဆြမေဟာငဲ႔၊ ေပြတျဖာ၊ မလြန္ၾကဴး၊ ထူးႏိုင္မွ်ျငမ္း’ ဟု အဘိဓမၼာခက္ဆစ္ တခုေနျဖင့္ ေမးျမန္းေတာ္မူ၍ မင္းကြန္းအလယ္ေတာရ ဆရာေတာ္က ေျဖဆိုေတာ္မူခဲ႔သည္။

(7) ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နက္နဲျခင္းေလးရပ္

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္သည္ အက်ိဳး (အတၳ) အားျဖင့္ လည္းေကာင္း, အေၾကာင္း (ဓမၼ) အားျဖင့္လည္းေကာင္း, ေဟာစဥ္ (ေဒသနာ) အားျဖင့္လညး္ေကာင္း, ထုိးထြင္းသိျမင္အပ္ေသာ (ပဋိေ၀ဓ) သေဘာအားျဖင့္လည္းေကာင္း နက္နဲလွေပသည္။ ထိုတြင္ ဇရာမရဏသည္ ဇာတိေၾကာင့္ မျဖစ္သည္မဟုတ္၊ စင္စစ္ေသာ္ကား ဇာတိေၾကာင့္သာျဖစ္၏။ ဇရာမရဏ၏ ဇာတိေၾကာင့္ တေပါင္းတည္း ျဖစ္ေပၚလာျခင္းသေဘာသည္ သိႏိုင္ခဲ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ဇရာမရဏ၏ ဇာတိေၾကာင့္ တေပါင္းတည္း ျဖစ္ေပၚလာျခင္းသေဘာသည္ နက္နဲလွေပသည္။ ဤသို႔ စသည္ျဖင့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ဘ၀စက္သည္ အက်ိဳးအားျဖင့္ နက္နဲမႈ (အတၳဂမၻီရတာဂုဏ္) ႏွင့္ ျပည့္စံုေပသည္။ အ၀ိဇၨာအေၾကာင္းတရားက ထိုထို သခၤါရအက်ိဳးတရားတို႔အား ေက်းဇူးျပဳရာ၌ ေက်းဇူးျပဳပံု အျခင္းအရာႏွင့္ ေက်းဇူးျပဳရာ အခိုက္အတန္႔သည္ သိႏိုင္ခဲ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ အ၀ိဇၨာ၏ သခၤါရတရားတို႔အား ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာ သေဘာသည္ နက္နဲလွေပသည္။ ဤသို႔ စသည္ျဖင့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ဘ၀စက္သည္ အေၾကာင္းအားျဖင့္ နက္နဲမႈ (ဓမၼဂမၻီရတာဂုဏ္) ႏွင့္ ျပည့္စံုေပသည္။ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကို ေ၀ေနယ်တို႔၏ အသိဉာဏ္အားေလ်ာ္သည့္ အေၾကာင္းအမ်ိဳးမ်ိဳး အျခင္းအရာ အဖံုဖံု နည္းမ်ိဳးစံုေအာင္ ဘုရားရွင္ေဟာျပေတာ္မူသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္သည္ နက္နဲလွေပသည္။ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ေဟာနည္း အမ်ိဳးမ်ိဳး၌ သဗၺညဳတဉာဏ္မွတပါး အျခားေသာ ဉာဏ္သည္ ေထာက္တည္ရာမရႏိုင္။ ထို႔ေၾကာင့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကို အခိ်ဳ႕သုတ္၌ အႏုလံု (အစဥ္အတိုင္း) အားျဖင့္လည္းေကာင္း, အခ်ိဳ႕သုတ္၌ ပဋိလံု (ေနာက္ျပန္) အားျဖင့္ လည္းေကာငး္, အခ်ိဳ႕သုတ္၌ အႏုလံုပဋိလံုအားျဖင့္လည္းေကာင္း, အခ်ိဳ႕သုတ္၌ အလယ္မွစ၍ အႏုလံုအားျဖင့္ လည္းေကာင္း, ပဋိလံုအားျဖင့္လည္းေကာင္း, အခ်ိဳ႕သုတ္၌ အစပ္သံုးခု အလႊာေလးခု ပါ၀င္ေစ၍လည္းေကာငး္, အခ်ိဳ႕သုတ္၌ အစပ္ႏွစ္ခု အလႊာသံုးခု ပါ၀င္ေစ၍လည္းေကာငး္, အခ်ိဳ႕သုတ္၌ အစပ္တစ္ခု အလႊာႏွစ္ခု ပါ၀င္ေစ၍လည္းေကာင္း ေဟာျပေတာ္မူသည္။ ဤသို႔ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ဘ၀စက္သည္ ေဟာစဥ္အားျဖင့္နက္နဲမႈ (ေဒသနဂမၻီရတာဂုဏ္) ႏွင့္ ျပည့္စံုေပသည္။ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၌ အ၀ိဇၨာစသည္တို႔၏ အသီးသီးေသာ သေဘာကို သိလွ်င္ အ၀ိဇၨာစသည္တို႔ကို မိမိ သေဘာလကၡဏာအားျဖင့္ မွႏ္စြာသိျပီးျဖစ္၏။ အ၀ိဇၨာစသည္တို႔၏ အသီးသီးေသာ သေဘာသည္ သက္၀င္ႏိုင္ခဲသည္ျဖစ္၍ နက္နဲလွေပသည္။ ဤသို႔ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ဘ၀စက္သည္ ထိုးထြင္း သိျမင္အပ္ေသာသေဘာအားျဖင့္ နက္နဲမႈ (ပဋိေ၀ဓဂမၻီရတာဂုဏ္) ႏွင့္ ျပည့္စံုေပသည္ (ဒီ၊႒၊၂။၈၃။ အဘိ၊႒၊၂။၁၈၇-၈။ ၀ိသုဒၶိ၊၂။၂၁၉)။

(8) ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ နည္းျမတ္ေလးသြယ္

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကို ဧကတၳ, နာနတၳ, အဗ်ာပါရ, ဧ၀ံဓမၼတာဟူေသာ သိမွတ္ဖြယ္ နည္း ၄-ရပ္ျဖင့္ အထပ္ထပ္ ဆင္ျခင္ကာ သိျမင္ေအာင္းေလ့လာသင့္သည္။ ထိုတြင္ မ်ိဳးေစ႔မွ အေညႇာက္ထြက္၍ သစ္ပင္အျဖစ္သို႔ ေရာက္ေအာင္ အစဥ္သႏၱာန္ မျပတ္သကဲ႔သို႔ အ၀ိဇၨာေၾကာင့္ သခၤါရျဖစ္၍ သခၤါရေၾကာင့္ ၀ိညာဥ္ျဖစ္၏ - စသည္ျဖင့္ ရုပ္နာမ္အစဥ္၏ မျပတ္မစဲ ျဖစ္ျခင္းသည္ ဧကတၳနည္းမည္၏။ ထုိဧကတၳနညး္ကို မွန္စြာသိေသာ ပုဂၢိဳလ္သည္ ရုပ္နာမ္အစဥ္၏ မျပတ္စဲျခင္းကို သိေသာေၾကာင့္ ဥေစၦဒဒိ႒ိကို ပယ္ခြာႏိုင္သည္။ ဧကတၳနည္းကို မွားယြင္းစြာ သိေသာ ပုဂၢိဳလ္သည္ကား ရုပ္နာမ္အစဥ္မျပတ္စဲျခင္းကို တစ္ခုတည္းဟု မွတ္ယူေသာေၾကာင့္ သႆတဒိ႒ိကို စြဲယူမိေလသည္။ အ၀ိဇၨာ စသည္တို႔၏ မိမိ, မိမိႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ သေဘာလကၡဏာသည္ အသီးသီး ကြဲျပားျခားနားသည္။ ယင္းျခားနားျခင္းသည္ နာနတၳနည္းမည္၏။ ထိုနာနတၳနည္းကို မွန္ကန္စြာသိျမင္ေသာ ပုဂၢိဳလ္သည္ ဘ၀အသစ္ကို ျဖစ္ေပၚလာေစေသာ တရားတို႔၏ ျဖစ္ျခင္းကုိ ျမင္ေသာေၾကာင့္ သႆတဒိ႒ိကို ပယ္ခြာႏိုင္သည္။ နာနတၳနည္းကို မွားယြင္းစြာသိေသာ ပုဂၢိဳလ္သည္ကား တစ္ခုတည္းေသာ အစဥ္သႏၱာန္၌က်ေရာက္ေသာ အေၾကာင္းအက်ိဳး ရုပ္နာမ္တရားအေပါင္း၏ အသီးသီးကြဲျပားျခင္းကို ယူေသာေၾကာင့္ ဥေစၦဒဒိ႒ိကို စြဲယူမိေစသည္။ ‘သခၤါရတို႔ကို ငါသည္ ျဖစ္ေစအပ္၏’ ဟု အ၀ိဇၨာ၌ ေၾကာင့္ၾကျပဳျခင္းမရွိေပ။ ထို႔အတူ ‘၀ိညာဥ္စသည္တို႔ကို ငါတို႔သည္ ျဖစ္ေစအပ္ကုန္၏’ ဟု သခၤါရစသည္တို႔၌ ေၾကာင့္ၾကျပဳျခင္းမရွိေပ။ ယင္းသို႔ ေၾကာင့္ၾကျပဳမႈ မရွိျခင္းသည္ အဗ်ာပါရနည္းမည္၏။ ထို အဗ်ာပါရ နည္း ကို မွန္ကန္စြာသိေသာ ပုဂၢိဳလ္သည္ ျပဳလုပ္တတ္ေသာ အတၱမရွိျခင္းကို သိေသာေၾကာင့္ အတၱဒိ႒ိကို ပယ္ခြာႏိုင္သည္။ အဗ်ာပါရနည္းကို မွားယြင္းစြာ သိေသာပုဂၢိဳလ္သည္ကား ဗ်ာပါရ မရွိေသာ္လည္း အ၀ိဇၨာ စသည္တို႔၏ သေဘာအားျဖင့္ ျပီးေသာ အေၾကာင္းအျဖစ္ကို မယူေသာေၾကာင့္ အကိရိယဒိ႒ိကို စြဲယူမိေလသည္။ ႏို႔ရည္ စသည္တို႔ေၾကာင့္ ႏို႔ဓမ္း စသည္တို႔ ျဖစ္ေပၚလာသကဲ႔သို႔ အ၀ိဇၨာစေသာ အေၾကာင္းတို႔ေၾကာင့္ သခၤါရစသည္တို႔သည္သာ လွ်င္ ျဖစ္ေပၚလာရသည္။ တစ္ပါးေသာတရားတို႔ ျဖစ္ေပၚလာသည္ မဟုတ္ဟုသိအပ္ေသာ သေဘာသည္ ဧ၀ံဓမၼတာ နည္း မည္၏။ ထို ဧ၀ံဓမၼတာနည္းကို မွန္ကန္စြာ သိျမင္ေသာ ပုဂၢိဳလ္သည္ အေၾကာင္း အားေလ်ာ္စြာ အက်ိဳးကို သိေသာေၾကာင့္ အေဟတုကဒိ႒ိ, အကိရိယဒိ႒ိ ၂-ပါးကို ဖယ္ရွားပယ္ခြါႏိုင္သည္။ မွားယြင္းစြာသိေသာ ပုဂၢိဳလ္သည္ကား အေၾကာင္းအားေလ်ာ္စြာ အက်ိဳး၏ ျဖစ္ျခင္းကို မယူမူ၍ တစ္စံုတစ္ခုေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ တစ္စံုတစ္ခုေသာ အက်ိဳး၏ မျဖစ္သင့္ျခင္းကို ယူေသာေၾကာင့္ အေဟတုကဒိ႒ိ, နိယတဒိ႒ိတို႔ကို စြဲယူမိေလသည္ (အဘိ၊႒၊၂။၁၈၈။ ၀ိသုဒၶိ၊၂။၂၂၀)။

နိဗၺာန္ကို ရဟႏၱာပုဂၢိဳလ္အားလံုး အၾကြင္းမဲ႔ ကုန္စင္ေအာင္ ထိုးထြင္းသိျမင္ေတာ္မူႏိုင္ၾကသည္။ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကို ကား သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္တို႔သည္သာ အၾကြင္းမဲ႔ ကုန္စင္ေအာင္ ထိုးထြင္း သိျမင္ေတာ္မူႏိုင္ၾကသည္။ အျခားပုဂၢိဳလ္တို႔သည္ အၾကြင္းမဲ႔ ကုန္စင္ေအာင္ မသိျမင္ႏိုင္ၾကေပ (သံ၊ဋီ၊၂။၁၀၁)။ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကို ၾကြင္းမဲ႔ ကုန္စင္ေအာင္ ထိုးထြင္းသိျမင္ျခင္းငွာ သမၼာသမၺဳဒၶ ဘုရားအေလာင္းေတာ္အား မျပဳဖူးေသာ ဒါန၊ မျဖည့္က်င့္ဖူးေသာ ပါရမီဟူ၍ မရွိခဲ႔ေခ်။ ဒါနမ်ိဳးစံု, ပါရမီဥႆံုကို ျပဳလုပ္ျဖည့္က်င့္ေတာ္မူခဲ႔ရေပသည္ (သံ၊႒၊၂။၈၇)

.........(ဤကား အဘိဓါန္၌ဖြင့္ဆိုေသာ ‘ပဋိစၥသမုပၸါဒ’ ျပီး၏။ အကယ္၍ ပဋိစၥသမုပၸါဒ အေၾကာင္း အက်ယ္တ၀င့္ သိလိုပါမူ အဘိဓမၼာ ၀ိဘင္းက်မ္းမွ ပဋိစၥသမုပၸါဒ၀ိဘဂၤ ႏွင့္ ထို ၀ိဘင္းက်မ္း၏ အ႒ကထာ ‘သေမၼာဟ ၀ိေနာဒနီ’ က်မ္းတြင္ ေလ့လာႏိုင္ပါသည္။).....